چطور به تب دنگی مبتلا نشویم؟

تب دنگی یک بیماری ویروسی منتقله از طریق پشه است که در حال حاضر در برخی نقاط ایران مشاهده شده است. این مقاله به ارائه مروری جامع بر تب دنگی در ایران، از جمله پیشگیری، علائم، نحوه انتقال و درمان آن می‌پردازد.

تب دنگی (Dengue fever) یک بیماری ویروسی است که به آن نام‌های تب دنگ، تب دانگ و تب استخوان‌شکن نیز اطلاق می‌شود.

این بیماری از طریق نیش پشه آئدس، که به عنوان ببر آسیایی شناخته می‌شود، به انسان منتقل می‌گردد، که در مناطق استوایی و خصوصاً جنوب شرق آسیا مانند مالزی زندگی می‌کند. تب دنگی با سرعت زیاد شیوع یافته و باعث مرگ و میر بسیاری شده است. علائم این بیماری شامل سردرد، درد کمر و پشت، تب شدید و در برخی موارد خارش و جوش در نقاط مختلف بدن می‌باشد و میزان مرگ و میر آن یک در هزار گزارش شده است.

ویروس دنگی عامل ایجاد این بیماری است و توسط پشه‌ها منتقل می‌شود. تب دنگی به دلیل درد شدید به "تب استخوان‌شکن" معروف است. علائم آن شامل تب، سردرد، حساسیت پوستی شبیه سرخک، و دردهای عضلانی و مفصلی است. در تعداد کمی از بیماران، تب دنگی می‌تواند به دو نوع خطرناک و کشنده تبدیل شود: تب هموراژیک دنگی که باعث خونریزی و کاهش پلاکت‌های خون می‌شود و سندروم شوک دنگی که منجر به افت فشار خون شدید می‌گردد. ویروس دنگی دارای چهار نوع مختلف است و ابتلا به یکی از این نوع‌ها مصونیت دائمی ایجاد می‌کند اما نسبت به سه نوع دیگر فقط مصونیت موقتی ایجاد می‌شود. واکسن‌های متعددی برای این بیماری تولید و تأیید شده‌اند، اما فقط به افرادی تزریق می‌شود که قبلا به این ویروس مبتلا گردیده‌اند.

اولین توصیف‌ها از تب دنگی به سال ۱۷۷۹ برمی‌گردد و در اوایل قرن بیستم دانشمندان کشف کردند که این بیماری توسط ویروس دنگی ایجاد و از طریق پشه‌ها منتقل می‌شود.

تب دنگی چگونه انتقال پیدا می‌کند؟

در بیشتر موارد، ویروس دنگی توسط پشه‌های آئدس، به‌ویژه گونه «آئدس اجیپتی»، منتقل می‌شود. این پشه‌ها عمدتاً بین عرض‌های جغرافیایی ۳۵ درجه شمالی و ۳۵ درجه جنوبی و در ارتفاعات کمتر از ۱۰۰۰ متر زندگی می‌کنند و معمولاً در طول روز نیش می‌زنند. یک گزش ساده می‌تواند انسان را مبتلا کند. همچنین، انسان‌های مبتلا به دنگی ممکن است ویروس را به پشه‌ها منتقل کنند. در صورتی که یک پشه ماده، انسان مبتلا به دنگی را نیش بزند، ویروس به بدن پشه نیز منتقل می‌شود. در ابتدا، ویروس در سلول‌های ناحیه شکم پشه زندگی می‌کند و پس از حدود ۸ تا ۱۰ روز به غدد بزاقی پشه منتقل می‌شود. به این ترتیب، بزاق تولید شده توسط پشه آلوده به ویروس دنگی است و با نیش زدن پشه، ویروس به بدن انسان منتقل می‌شود. به نظر می‌رسد این ویروس هیچ آسیبی به پشه‌های آلوده که تا پایان عمر خود آلوده باقی می‌مانند، وارد نمی‌کند.

احتمال انتقال ویروس دنگی توسط پشه آئدس اجیپتی بیشتر از سایر پشه‌ها است زیرا این پشه نزدیک به انسان‌ها زندگی می‌کند و از انسان‌ها تغذیه می‌کند. همچنین، این پشه در منابع آبی ساخته دست انسان تخم‌گذاری می‌کند. ویروس دنگی از طریق خون آلوده و اهدای عضو نیز منتقل می‌شود. اگر فرد مبتلا به دنگی عضو یا خون اهدا کند، ممکن است فرد گیرنده نیز به دنگی مبتلا شود. در برخی کشورها، مانند سنگاپور، این بیماری بسیار شایع است. در این کشورها بین ۶/۱ تا ۶ مورد از هر ۱۰۰۰۰ انتقال خون مبتلا به دنگی هستند. همچنین، ممکن است ویروس دنگی در دوران بارداری یا پس از زایمان از مادر به کودک منتقل شود.

علائم و نشانه‌ها

حدود ۸۰٪ از افراد مبتلا به ویروس دنگی هیچ علامتی ندارند یا علائم بسیار خفیفی مانند تب ملایم دارند. تنها ۵٪ از بیماران به وضعیت وخیم دچار می‌شوند و تعداد کمی از آن‌ها با خطر مرگ روبرو هستند. علائم این بیماری بین ۳ تا ۱۴ روز پس از ابتلا ظاهر می‌شوند، ولی معمولاً در فاصله ۴ تا ۷ روز پدیدار می‌شوند. بنابراین اگر فردی از مناطق آلوده به ویروس بازگردد و پس از ۱۴ روز علائم بیماری را نداشته باشد، احتمال ابتلای او به ویروس دنگی بسیار کم است. علائم تب دنگی در کودکان ممکن است شبیه به سرماخوردگی یا گاستروآنتریت باشد، اما احتمال وقوع مشکلات جدی برای کودکان بیشتر است.

پس به طور خلاصه علائیم تب دنگی شامل موارد زیر می‌شود:

• تب ناگهانی بالا (تا 40 درجه سانتیگراد)
• سردرد شدید
• درد عضلات، استخوان و مفاصل (که اغلب به عنوان "تب استخوان شکن" توصیف می‌شود)
• حالت تهوع و استفراغ
• خستگی
• بثورات (ممکن است پس از چند روز تب ظاهر شود)

عوارض تب دنگی

در درصد کمی از موارد، تب دنگی می‌تواند به شکل شدیدتری مانند موارد زیر پیشرفت کند:

• تب هموراژیک دنگی (DHF): این می‌تواند باعث خونریزی داخلی، کاهش پلاکت خون و تجمع مایع در ریه‌ها و شکم شود.
• سندرم شوک دنگی (DSS): این یک عارضه تهدید کننده زندگی DHF است که می‌تواند منجر به فروپاشی گردش خون و مرگ شود.

دوره بیماری

تب دنگی در سه مرحله شامل تب، وخامت و بهبودی رخ می‌دهد. مرحله اول با تب شدید و ناگهانی آغاز می‌شود که معمولاً با سردرد، دردهای عمومی و حساسیت پوستی همراه است. تب اغلب بین ۲ تا ۷ روز ادامه دارد. در مراحل اولیه بیماری، پوست ممکن است گلگون شود و با پیشرفت بیماری، حساسیت پوستی شبیه سرخک می‌شود. دانه‌های کوچک قرمز که ناشی از پاره شدن مویرگ‌ها هستند ممکن است روی پوست ظاهر شوند و خونریزی از بینی و دهان نیز ممکن است رخ دهد.

در مرحله وخامت که بین ۱ تا ۲ روز طول می‌کشد، مایعات ممکن است در ناحیه سینه و شکم جمع شوند که به دلیل خونریزی رگ‌های کوچک است. این مسئله می‌تواند به کاهش جریان خون در اندام‌های حیاتی منجر شود و عملکرد طبیعی آن‌ها را مختل کند. همچنین ممکن است بیمار از دستگاه گوارش خونریزی کند. کمتر از ۵٪ از بیماران به شوک دستگاه گوارش، سندروم شوک دنگی و تب هموراژیک دنگی مبتلا می‌شوند.

مرحله بهبودی معمولاً ۲ تا ۳ هفته طول می‌کشد و در این مدت، مایعاتی که از رگ‌ها خارج شده بودند به جریان خون بازمی‌گردند. وضعیت بیمار به تدریج بهتر می‌شود، اما ممکن است با خارش شدید و کاهش ضربان قلب مواجه شود. در برخی موارد، حجم مایعات جذب شده بیشتر از حجم مایعات از دست رفته است که می‌تواند بر مغز تأثیر گذاشته و باعث تشنج یا تغییر سطح هوشیاری شود.

آیا در حال حاضر شیوع تب دنگی در ایران وجود دارد؟

در سال جاری، شاهد افزایش نگران‌کننده موارد ابتلا به بیماری تب دنگی در ایران هستیم. تاکنون، حدود ۱۲۰ نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند که متأسفانه سه نفر از آن‌ها جان خود را از دست داده‌اند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشتر این افراد در سفر به امارات متحده عربی به ویروس آلوده شده‌اند. با این حال، نگرانی‌ها زمانی افزایش یافت که پشه ناقل بیماری، "آئدس"، در شش استان کشور شامل هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، مازندران، گیلان و گلستان مشاهده شد.

اگرچه تاکنون هیچ مورد ابتلای بومی به تب دنگی از طریق نیش پشه‌های آلوده در ایران گزارش نشده است، اما احتمال گسترش محلی بیماری همچنان وجود دارد. به همین دلیل، وزارت بهداشت اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای مقابله با این چالش جدید آغاز کرده است. آخرین خبرها حاکی از این است که استان‌های هرمزگان، بوشهر و سیستان و بلوچستان در جنوب -و استان‌های گیلان ، مازندران و گلستان در شمال کشور در معرض شیوع بیماری تب دنگی هستند.

چرا تب دنگی در ایران نگران کننده است؟

مسافران: اولین مورد گزارش شده تب دنگی در ایران (2008) در مسافری بود که از مالزی بازگشته بود. مسافران به مناطق دارای تب دنگی می‌توانند ویروس را پس از بازگشت به ایران وارد کنند.

کشورهای همسایه: ایران با کشورهایی مانند پاکستان که دارای ویروس تب دنگی هستند، مرز مشترک دارد.

تغییر آب و هوا: تغییرات آب و هوایی می‌تواند محیط‌های مساعدتری برای پشه‌های آئدس که حامل ویروس هستند، ایجاد کند.

درمان تب دنگی

هیچ داروی خاصی برای درمان تب دنگی وجود ندارد. درمان بر روی تسکین علائم و جلوگیری از عوارض متمرکز است. این ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نوشیدن مایعات فراوان برای جلوگیری از کم آبی بدن
• مسکن‌ها، مانند استامینوفن (از آسپرین یا ایبوپروفن خودداری کنید)
• استراحت

پیشگیری از تب دنگی

از آنجا که هیچ واکسنی به طور گسترده برای همه در دسترس نیست، جلوگیری از نیش پشه راه اصلی برای جلوگیری از تب دنگی است. در اینجا چند نکته وجود دارد:

از دافع حشرات استفاده کنید: از دافعی استفاده کنید که حاوی DEET (حداقل 20٪)، پیکاریدین، IR3535 یا روغن اکالیپتوس لیمو باشد. مطابق با دستورالعمل های روی برچسب محصول دوباره استفاده کنید.

لباس محافظ بپوشید: در فضای باز، مخصوصاً در ساعات اوج نیش پشه (طلوع و غروب آفتاب)، پیراهن‌های آستین بلند، شلوار و جوراب بلند بپوشید.

محل‌های تولید مثل پشه را از بین ببرید: در اطراف خانه خود، هرگونه آب راکد که پشه‌ها می‌توانند در آن تولید مثل کنند، از بین ببرید. این شامل تخلیه گلدان‌ها، لاستیک‌های کهنه و سایر ظروفی است که می‌تواند آب را در خود نگه دارد.

از پشه بند استفاده کنید: اگر در منطقه‌ای بدون تهویه مطبوع یا پرده پنجره می‌خوابید، برای محافظت از خود در هنگام خواب از پشه بند استفاده کنید.

معرفی اسپری دافع حشرات سی گل

اسپری دافع حشرات سی گل محصولی از شرکت لابراتوار دکتر اخوی است که برای دور کردن حشرات موذی مانند پشه، مگس، زنبور و ... استفاده می‌شود. این اسپری ویژگی‌های خاص خود را دارد.

ویژگی‌های محصول

• حاوی DEET 20%
• ماندگاری 8 ساعت
• مناسب برای افراد بالای یک سال
• ضد تعریق و ضد آب
• فاقد پارابن

نکات مهم

• قبل از استفاده، اسپری را به خوبی تکان دهید.
• از اسپری کردن مستقیم به دور چشم، دهان و مخاط خودداری کنید.
• در صورت تماس با چشم، با آب فراوان شستشو دهید.
• دور از دسترس کودکان نگهداری شود.
• در مکان‌های خنک و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری شود.

مزایای استفاده از اسپری دافع حشرات سی گل

• دور کردن حشرات موذی
• جلوگیری از گزش حشرات و بیماری‌های منتقله از آنها
• دارای ماندگاری بالا
• ضد تعریق و ضد آب
• فاقد پارابن

معایب استفاده از اسپری دافع حشرات سی گل

• DEET می‌تواند برای پوست و چشم مضر باشد.
• ممکن است باعث ایجاد حساسیت پوستی در برخی افراد شود.
• برای کودکان زیر 6 ماه توصیه نمی‌شود.

طریقه مصرف: بر تمام مناطقی از بدن که در معرض گزش قرار دارند اسپری نموده و در صورت نیاز پس از 8 ساعت تکرار نمائید. جهت استفاده روی صورت، مقدار کافی از فرآورده را روی کف دست‌ها اسپری نموده و سپس تمام سطوح صورت به جز اطراف چشم‌ها، لب و مجاری بینی را با محصول آغشته نمائید.

تست حساسیت: مقدار کمی از محصول را بر روی ناحیه داخلی بازو یا پشت لاله گوش بمالید. پس از 24 ساعت در صورت عدم حساسیت، محصول را مصرف نمائید.

مشاهده و خرید اسپری دافع حشرات سی گل

سفر به مناطق دارای تب دنگی

اگر به منطقه‌ای که تب دنگی وجود دارد سفر می‌کنید، علاوه بر نکات پیشگیرانه فوق، موارد زیر را نیز در نظر بگیرید:

• سفر خود را با پزشک خود در میان بگذارید و ببینید آیا اقدامات پیشگیرانه دیگری توصیه می‌شود یا خیر.
• در اقامتگاه‌های دارای تهویه مطبوع یا پرده دار بمانید.

در صورت ابتلا به تب دنگی

اگر در حین یا بعد از سفر به منطقه‌ای که تب دنگی وجود دارد، علائم تب دنگی را تجربه می‌کنید، مهم است که فوراً به پزشک مراجعه کنید. تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند به جلوگیری از عوارض جدی کمک کند.